آرمانان- شعار «جهانی فکر کنیم، محلی عمل کنیم» دیگر یک توصیه اجتماعی مدرن برای روشنفکران نیست. این عبارت حالا در گستره جغرافیای جهان، عملیاتی شده‌است.
در ایران، همواره مردمان بومی با احترام به فرهنگ خود و با حفظ شاخصه های زندگی بومی تلاش کرده اند تا نگهبان زندگی باشند. برخی به لطف فستیوال‌ها و رقابت‌ها و انتخاب‌های جهانی دیده می‌شوند و برخی هم در سکوت، مورد قضاوت گردشگران هستند و هرکه به دیدارشان می‌رود، دیگران را به بازدید تشویق می‌کند.
چند سالی است که سازمان جهانی گردشگری با برگزاری سالانه فستیوالی ارزشمند، به انتخاب برترین روستاهای گردشگری جهان همت گماشته‌است. روستاهایی که بر مبنای اصول ۱۷ گانه توسعه پایدار توانسته‌اند، موقعیت خود را در جایگاهی حفظ کنند که الگویی برای جهانیان باشند. این برتری با پرداختن به نگاه‌های منحصر به فرد ممکن است، با پرداختن به نوآوری‌ها و داستان‌ها و خلاقیت‌های هر روستا.
در ایران تا کنون ۵ روستا در این انتخاب، برتر شده‌اند. روستای دستکند کندوان در سال ۲۰۲۳، روستای خشتی اصفهک در سال ۲۰۲۴ و روستاهای کندلوس، سهیلی و شفیع آباد در سال ۲۰۲۵ .
پرداختن به این ۵ روستا، ارج نهادن به زندگی خلاقانه بومی ایران و راهگشای انتخاب روستاهای منحصر به فرد دیگر در سال های پیش رو است.
سهیلی ، داستان ستاره سهیل
سهیلی، روستایی زیبا در جنوب ایران، روستایی ساحلی است که در جغرافیای قشم، ژئوپارک جهانی یونسکو قرار دارد. نام آن، ریشه در یک اسطوره محلی به نام «بهیل و سهیل» دارد، داستانی از عشق و فراق که باعث پیدایش ستاره سهیل(کانوپوس) شده، ستاره ای که ماهیگیران را در طول شب هدایت می‌کند.
این داستان شاعرانه همچنان مسافران را به خود جذب می‌کند و روستاییان، آن را در حالی که به آسمان شب اشاره می‌کنند، با گردشگران به اشتراک می‌گذارند.
سهیلی همچنین نگهبان تالاب خورخوران و ذخیره‌گاه زیست‌کره جنگل حرّا است که هر دو از مکان‌های تعیین‌شده در کنوانسیون جهانی رامسر هستند.
برای محافظت از این اکوسیستم‌های شکننده، روستاییان در سال ۲۰۱۸ به شناورهای کم‌صدا برای گردشگری روی آوردند و یک جنبش محلی برای پرورش نهال حرّا ایجاد کردند.
سهیلی اکنون الگویی از گردشگری پایدار تالاب‌ها است که در آن سکوهای پرنده‌نگری، اقامتگاه‌های شناور و یک بازار صنایع دستی پر جنب و جوش نیز در انتظار گردشگران است. در سهیلی، فرهنگ، اسطوره، طبیعت و پایداری با هم تلاقی می‌کنند و یک تجربه گردشگری عمیق و مسئولانه را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهند که جامعه محلی را توانمند می‌سازد. علاوه بر این سهیلی میزبان گردشگران خوراک است، آنها که در دریا به جست و جوی طعم هستند، طعم های خاصی که بر سفره فرهنگ این سرزمین، جاذبه‌ای مهم در جذب گردشگر به حساب می‌آیند.
سهیلی را با شاخصه های زیر می شناسند:
پایداری زیست‌محیطی
گاسترونومی
پایداری اقتصادی
روستای دلبرانه سهیلی با اصول ۵، ۷، ۹، ۱۱ و ۱۷ توسعه پایدار هماهنگ است.
کندلوس، داستان پلنگ عاشق
کندلوس، روستایی در دامنه‌های رشته‌کوه البرز در کنار دریای خزر و در استان مازندران در شمال ایران، جایی که ۴۰۰۰ سال تاریخ به طور یکپارچه با زیبایی‌های طبیعی در هم می‌آمیزد. این روستا به لطف روحیه اجتماعی و رهبری آینده‌نگر، به یک مقصد گردشگری فرهنگی و ادبی تبدیل شده است. هفتاد سال پیش، آقای جهانگیری بنیاد جهانگیری را تأسیس کرد و با احیای معماری سنتی، تأسیس غنی‌ترین موزه روستایی در ایران و توسعه یک مزرعه و کارخانه گیاهان دارویی با تولید بیش از ۶۰ محصول بهداشتی، پیشگام احیای کندلوس شد.
بافت فرهنگی روستا با داستان مسحورکننده مینا و پلنگ(یک داستان عاشقانه محلی ۱۲۹ ساله) غنی‌تر شده است. این افسانه الهام‌بخش یک مسیر گردشگری یک کیلومتری، شامل نقاشی‌های دیواری، تابلوهای قصه‌گویی و یک چایخانه شد و بازدیدکنندگان ادبی را به خود جذب کرد.
ثبت جنگل‌های هیرکانی در نزدیکی کندلوس در سال ۲۰۱۹ در یونسکو، فرصت‌های جدیدی را برای گردشگری پایدار ایجاد کرد. امروزه، کندلوس نمونه‌ای جذاب است که نشان می‌دهد چگونه حفظ میراث فرهنگی با محوریت جامعه، کشاورزی پایدار و گردشگری نوآورانه می‌تواند ضمن احترام به گذشته، رشد اقتصادی را تقویت کند.
کندلوس با این شاخصه ها برتر است:
ترویج و حفاظت از میراث فرهنگی
پایداری اقتصادی
مشارکت و توانمندسازی اجتماعی
کندلوس زیبا با اصول ۱، ۳، ۵، ۷، و ۱۱ توسعه پایدار هماهنگ است.
شفیع آباد، داستان تاب آوری زنانه
شفیع آباد، روستایی مقاوم در استان کرمان، در دل کویر لوت سوزان، یکی از گرم‌ترین نقاط زمین، قرار دارد. بسیاری از ساکنان این روستا که با گرمای شدید، کمبود آب و چشم‌انداز اقتصادی محدود مواجه بودند، زمانی به مهاجرت فکر می‌کردند. اما یک دهه پیش، گروهی از زنان محلی بارقه ای از تحول را رقم زدند. در جامعه‌ای که به طور سنتی، مردسالار بود، آنها یک برند تعاونی به نام گوجینو (GOJINO) تشکیل دادند که به تولید صنایع دستی و احیای امید از دست رفته می‌پرداخت. آنها با اختصاص بخشی از درآمد خود، سیستم‌های آب قنات باستانی را احیا کردند و برای جلوگیری از بیابان‌زایی، شروع به کاشت مجدد در زمین کردند.
ثبت کویر لوت در یونسکو در سال ۲۰۱۶ و قرار گرفتن این روستا در جاده تاریخی ابریشم، فرصت‌های جدیدی را ایجاد کرد.
این روستا قلعه تاریخی خود را احیا کرد و میزبان ماراتن‌های بین‌المللی کویری شد و به دنبال آن، اقامتگاه‌های پایدار را توسعه داد. این تلاش‌ها، به رهبری «زنان خورشید»، شفیع‌آباد را به یک قطب گردشگری کویری پررونق تبدیل کرد. شفیع‌آباد اکنون، به عنوان نمادی از تاب‌آوری، پایداری و توانمندسازی جنسیتی جامعه شناخته می‌شود.
شفیع آباد کرمان، با این شاخصه ها برتر است:
فراگیری و توانمندسازی اجتماعی
کاهش یا سازگاری با تغییرات اقلیمی
مشارکت‌ها و شبکه‌ها
این روستای کویری با اصول ۱ ،۳ ، ۵، ۱۱ و ۱۷ توسعه پایدار هماهنگ است.
اصفهک، داستان خشت و خرد
اصفهک روستایی کویری و قابل توجه واقع در شهرستان طبس، استان خراسان جنوبی است که با معماری خشتی ۱۰۰۰ ساله خود شناخته می‌شود. پس از زلزله ویرانگر سال ۱۳۵۷ که به شدت به روستا آسیب رساند و ساکنان آن را دلسرد کرد، سفری دگرگون‌کننده آغاز شد. در سال ۱۳۸۷، گروهی از جوانان روستایی با مؤسسات تحقیقاتی برای احیای اصفهک همکاری کردند که منجر به شناسایی آن به عنوان یک مقصد گردشگری ملی شد. احیای این روستا به الگویی برای جوامع آسیب‌دیده از بلایای طبیعی تبدیل شد و نشان داد که چگونه می‌توان از گردشگری برای منافع اقتصادی و اجتماعی بهره برد.
کندوان، داستان تاریخ و تبر
روستای کندوان یکی از معروف‌ترین و شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های طبیعی و تاریخی ایران است. این روستا یکی از معدود روستاهای صخره‌ای جهان است که هنوز هم مردم در آن زندگی می‌کنند. کندوان به خاطر خانه‌های سنگی نخودی رنگ و غارمانندش که با دست و به شکل مخروط در دامنه کوه تراشیده شده‌اند، شهرت دارد.
این روستا، با وجود اینکه در نزدیکی شهری مدرن مانند تبریز قرار دارد، پس از گذشت چندین هزار سال، همچنان اصالت خود را حفظ کرده و کمترین تغییر را در سبک زندگی ساده و ابتدایی خود تجربه کرده است. برخی از باستان‌شناسان قدمت این روستا را ۳۰۰۰ سال تخمین زده‌اند در حالی که گروه دیگری آن را ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ سال می دانند.
در سال ۱۹۹۷، این روستا در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شد. از آن زمان، روستاییان تصمیم گرفتند از طریق گردشگری امرار معاش کنند و خانه‌های سنتی خود را حفظ کنند که به موجب آن، میزان مهاجرت به شهرهای بزرگ به میزان قابل توجهی کاهش یافت. شباهت خانه‌های سنگی به کندوها، جامعه محلی را نیز تشویق کرد تا عسل را به عنوان محصول اصلی خود معرفی کنند. علاوه بر این، زنان محلی تصمیم گرفتند گیاهان دارویی را برای فروش به بازدیدکنندگان جمع‌آوری کنند و بخشی از خانه‌های خود را به اقامتگاه تبدیل کنند تا گردشگران بتوانند یک تجربه اقامتی واقعاً منحصر به فرد را در روستا تجربه کنند.
در نتیجه تلاش‌های نوآورانه آنها، خانه‌های روستاییان حفظ شده و روستا همچنان حضوری فعال در بخش گردشگری روستایی دارد.
در کنار ثبت کندوان، در فهرست میراث ملی کشور به دلیل شرایط طبیعی منحصر به فردش، این امر منجر به برخی چالش‌های مربوط به کارهای ساختمانی در مناطقی شده است که قوانین و مقررات سختگیرانه‌ای وجود دارد. علاوه بر این، فرسایش و تغییرات اقلیمی باعث نگرانی در مورد حفظ سازه‌های سنگی در روستا شده است.
تهیه گزارش: محمد آرمان یوسفی و تیم تولید محتوای آرمانان
منبع: UN TOURISM با کمی تغییر و توضیح
